Qashqadaryoning tog‘ etagida joylashgan kichik bir qishloqda Adham ismli yigit yashardi. U yoshlikdan donishmand bo‘lishni, odamlarga pand-nasihat berishni, el orasida hurmat topishni istardi. Lekin Adham hech qachon sabr bilan bilim orttirishga urinmas, har doim oson yo‘llarni izlar edi.
Bir kuni u qishloqning eng dono kishisi bo‘lmish Ismoil domla oldiga bordi.
— Domla, men hayotning sirlarini bilmoqchiman. Qanday qilib aqlli va dono bo‘lishim mumkin?
Ismoil domla javob o‘rniga unga bir eski chiroq berdi va dedi:
— Bu chiroqni ol, tunda tog‘ning eng baland cho‘qqisiga chiq. Lekin yo‘lda hech narsadan cho‘chimay, chiroqni o‘chirmay borishing kerak. Ertalab menga qaytib kel.
Adham chiroqni olib yo‘lga tushdi. Tunda tog‘ yo‘llari qorong‘i va xatarli edi. Chiroqning xira nuri yo‘lni yoritardi, lekin adashmaslik uchun ehtiyotkorlik bilan yurish kerak edi.
Birdan shiddatli shamol esdi. Chiroq miltillay boshladi. Adham qo‘rqa-pisa chiroqni mahkam ushlab, undan taralayotgan oxirgi nurga tikildi. Agar u o‘chsa, yo‘lini topa olmasdi.
U ehtiyotkorlik bilan oldinga yurdi. Shamol esa kuchayaverdi. Bir mahal u charchoqdan boshi aylanib yiqildi. Ammo chiroqni qo‘ldan qo‘yib yubormadi. Nihoyat, tong otganida u tog‘ cho‘qqisiga yetib keldi.
Adham qishloqqa qaytib, domlaning oldiga bordi.
— Domla, men siz aytgan joyga bordim. Ammo hech qanday donolik topmadim…
Ismoil domla unga qarab jilmaydi:
— Sen yo‘lda chiroqni o‘chirmaslik uchun qanday harakat qilding?
Adham o‘ylanib qoldi.
— Shamolga qaramay, uni mahkam ushladim. Faqat chiroqning nuriga qarab oldinga yurdim…
— Ha, bolam, — dedi domla. — Hayot ham shunday. Ko‘p odamlar o‘z yo‘lini yo‘qotadi, chunki ular atrofdagi shovqinlarga, og‘irliklarga chalg‘iydi. Ammo kimdir maqsadiga yetguncha o‘z “chiroq”ini – ishonchini va sabrini saqlab yuradi. Endi sen bilasan: haqiqiy donolik yo‘qolmaslikda, o‘z yo‘lingni topishda.
Adham domlaning gaplarini eshitib, bu safar donolik saboqlari faqat kitoblarda emas, balki hayotning o‘zida ekanligini tushundi.