Uyimizning ayvonida o‘tirib, oftobning so‘nggi nurlari devorlarga osilgan eski suratlarga tushayotganini kuzatardim. Bu suratlarda hayotimning parchasi yashiringan edi—bolalik, ota-onamning yoshligi, o‘sha paytdagi orzular va haqiqatlar. Lekin men uchun eng qadrli surat – bobomning shaxmat taxtasi yonida jimgina o‘tirgan surati edi.
Bobom, Saidmurod aka, qishloqdagi eng donishmand odam edi. Uning qo‘llari har doim qog‘oz hidi anqib turardi—u eski kitoblarni varaqlashni yaxshi ko‘rardi. Odamlar unga maslahat so‘rab kelishardi, lekin u kamdan-kam hollarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri javob berardi. “Hayot bu shaxmat,” derdi u, “Har bir qadamni puxta o‘yla. Lekin ba’zan yurish qilmaslik – eng to‘g‘ri yurish bo‘lishi mumkin.”
Men bolaligimdan boshlab bobomning yonida o‘tirib, uning shaxmat o‘yinlarini kuzatardim. U mendan har doim bir xil savol so‘rardi:
— Sen hayotingda qachon yutqazishingni bilasanmi?
Men javob bera olmasdim. U esa kulib qo‘yardi va yana donalarni harakatlantirardi.
Yillar o‘tdi. Hayot menga o‘zim bilmagan o‘yinlarni o‘ynashni o‘rgatdi. Oliy o‘quv yurtiga kirishim kerak edi, oilam meni eng yaxshi natijalar bilan ko‘rishni xohlardi. Har kunim daftar, kitob va testlar orasida o‘tardi. Kechalari uyg‘oq o‘tqazganim son-sanoqsiz edi. Orzularimga yetishish yo‘lida o‘zimni yo‘qotib qo‘yayotganimni sezmadim ham.
Imtihon kuni yetib keldi. Qog‘ozni oldim. O‘qiy boshladim. Boshimga g‘alati bo‘shliq tushdi—xuddi donalar noto‘g‘ri joylashib qolgandek. Savollar oddiy edi, lekin men ularga javob bera olmadim. Yuragim shunday urardiki, qog‘oz titrayotganini his qilardim.
Uyga qaytgach, bobomning shaxmat taxtasi oldiga o‘tirdim. U endi yo‘q edi. Faqat uning suratidagi nigohi xuddi meni tushunayotgandek edi. Birdan yodimga tushdi—”Sen hayotingda qachon yutqazishingni bilasanmi?”
Shu onda angladim: Men bobomning savoliga hech qachon javob topolmagan ekanman. Hayotda yutqazish—bu imtihon emas, natija emas, balki o‘zingni yo‘qotish ekan. Men esa shunday qilgandim.
O‘sha kun men shaxmat taxtasini yig‘ib qo‘ydim. Lekin hayotimda yangi yurish qilishni boshladim. Bu safar har bir yurishni o‘zim uchun qilmoqchi edim.