Xiva shahrining tor ko‘chalari, g‘ishtin devorlari va baland minoralari o‘tmish sirlarini saqlab kelardi. Bu yerda har burchak, har eshik va har g‘isht o‘z tarixiga ega edi. Rustam esa shahar tarixiga qiziqqan oddiy bir yigit edi. U har kuni eski shahar bo‘ylab yurib, yo‘qolib ketgan afsonalarni izlashni yaxshi ko‘rardi.
Bir kuni Rustam Ichan-qal’aning chekka burchagida eski, chang bosgan bir eshikni ko‘rib qoldi. Eshik juda g‘alati edi – u g‘isht devorga singib ketgandek ko‘rinardi, lekin Rustam sezgisi bilan bu oddiy eshik emasligini his qildi. U asta-sekin eshikni itarib ko‘rdi, lekin u ochilmadi.
Shu payt uning ko‘zi eshik tepasidagi toshga tushdi. Toshga o‘yib yozilgan arabiy harflar orasidan bitta kalit shakli ajralib turardi. Rustam buni ko‘rib hayratga tushdi: go‘yo bu kalit nimanidir ochishga mo‘ljallangandek edi.
U shoshib otasining ustaxonasi tomon yugurdi. Uning otasi – Temur aka, hunarmand bo‘lib, eski buyumlarni ta’mirlash bilan shug‘ullanar edi. Rustam unga eshik ustidagi belgi haqida gapirib berdi.
Temur aka o‘g‘lining hikoyasini eshitib, chuqur nafas oldi.
— Bunday belgi Xiva xonligi davrida juda mashhur bo‘lgan, — dedi u. — Bu sirli kalit deganidir. Faqatgina maxsus odamlar bu kalitni yasashni bilishgan.
— Unday bo‘lsa, bu eshik orqasida nimadir yashiringan! — dedi Rustam hayajon bilan.
Otasi Rustamga qaddi qomatini tik tutib qaradi va javob berdi:
— Agar bu kalitni topmoqchi bo‘lsang, vaqtni yo‘qotma. Lekin unutmaki, har qanday sir o‘z narxiga ega bo‘ladi…
Rustam keyingi kunlarni eski bozorlarni kezib, qadimiy buyum sotuvchilar bilan gaplashib, o‘sha kalitni izlash bilan o‘tkazdi. Nihoyat, u Xiva chekkasidagi qariya hunarmanddan shubhali bir kalit topdi. Kalit oddiy temirdan yasalgan bo‘lib, uning uchi eshik tepasidagi naqshga juda o‘xshardi.
Rustam yana o‘sha eshik yoniga bordi va kalitni ohista tirqishga tiqdi. Shu payt yer qimirlagandek bo‘ldi va eshik g‘iyqillab ochildi…
Ichkarida esa mutlaq qorong‘ulik hukm surardi.
U bir qadam tashladi… va birdan oyoq osti bo‘shashdi! Rustam yiqila boshladi, lekin qandaydir g‘alati kuch uni pastga tortayotgandek edi. U baqirishga ulgurmay, noma’lum joyga qulab tushdi.
Ko‘zlarini ochganda, atrofida katta bir yer osti shahar bor edi. Shu on u tushundi – bu oddiy eshik emas edi. Bu tarixda yo‘qolgan sirli dunyoga kirish eshigi edi…