Surxondaryo vodiysining chekka qishloqlaridan birida, tog‘lar orasida G‘ayib to‘g‘oni bor edi. Odamlar bu joy haqida turli rivoyatlar aytishardi. Keksalar: “Bu suvlar sehrli, u kimning yuragi pok bo‘lsa, unga baxt keltiradi, lekin kimda yomon niyat bo‘lsa, u yerda yo‘qoladi”, deb hikoya qilishardi.
Qishloqda yashovchi Odilbek bu gaplarga ishonmasdi. U aqlli, bilimdon yigit edi, lekin ba’zan hayotdagi muhim narsalarni faqat aql bilan emas, yurak bilan tushunish kerakligini unutardi.
Bir kuni u qaror qildi: bu afsonani o‘rganib, uning yolg‘onligini isbotlaydi. Odilbek to‘g‘onga bordi. U suvning betiga tikilib, pastga egildi. Suv shaffof edi, lekin uning tubida g‘alati tovlanish bor edi, xuddi nimadir uni o‘ziga tortayotganday…
Birdan yer qimirladi! U qattiq yiqildi va hushidan ketdi.
U ko‘zlarini ochganda, o‘zini g‘alati joyda ko‘rdi. Atrof butunlay suv bilan qoplangan edi, lekin u nafas ola olardi. Atrofida nur sochayotgan g‘ayritabiiy mavjudotlar suzib yurardi. Bir qari chol unga qarab jilmaydi va dedi:
— Odilbek, sen bu joyning sirini o‘rganmoqchi eding, shundaymi?
Odilbek hayron qoldi:
— Ha… lekin bu qanday joy?
Qari chol dedi:
— Bu suvlar yolg‘on bilan yashaydiganlarni chalg‘itadi, haqiqatni izlaydiganlarni esa sinaydi. Agar sen haqiqiy donolikni topmoqchi bo‘lsang, faqat aqling emas, qalbing bilan ham anglashni o‘rgan.
Odilbek yodiga tushirdi: u har doim odamlarni faqat faktlar va dalillar bilan baholagan, lekin yurak va samimiyatni unutgan edi. U endi tushundi: donolik – bu faqat bilim emas, balki tushuncha, mehr va tafakkur hamdir.
Shu payt atrof yorishdi va u yana o‘zini qirg‘oqda ko‘rdi. Quyosh botayotgan edi.
U o‘rnidan turdi va qishloqqa qaytdi. U endi boshqacha odam edi. Ilm bilan birga yurakni ham tinglashni o‘rgangan edi.
G‘ayib to‘g‘onining sirlari ochilmagan bo‘lsa ham, Odilbek o‘z ichidagi eng katta sirni – haqiqiy donolik nimada ekanini tushundi.