Qashqadaryoning chekka qishloqlaridan birida, baland tog‘lar bag‘rida bir sirli ko‘l bor edi. Odamlar bu ko‘l haqida turli afsonalar to‘qishar, kimdir uning suvi shifobaxsh desa, kimdir u yovuz sehrgar tomonidan la’natlangan deb ishonardi. Lekin hech kim ko‘lning tubiga yetolmas, uning sirini ocholmasdi.
Bu qishloqda Bahrom ismli yigit yashardi. U har doim ko‘l haqidagi sirlarni o‘rganishni orzu qilardi. Otasi unga yoshligidan:
— O‘g‘lim, ba’zi sirlarni ochishga har kimning jur’ati yetmaydi, lekin agar niyating toza bo‘lsa, yo‘ling ochiq bo‘ladi, — deb aytardi.
Kunlarning birida Bahrom tog‘ yo‘liga tushdi. U uzoq yurib, nihoyat ko‘lga yetib keldi. Ko‘l beti shunday tiniq ediki, unda tog‘larning aksini ham aniq ko‘rish mumkin edi. U suvga yaqinlashganida, pastdan g‘alati nur ko‘rinib turardi.
Bahrom suvga bir tosh tashladi. Tosh ko‘l tubiga tushishi bilan nur birdan yanada yorishib, suv tepasida g‘alati bir to‘lqin paydo bo‘ldi. Shu onda suv yuzida oppoq soqolli chol gavdalandi. Uning ko‘zlari yulduz kabi yaltirar, ovozi xotirjam va chuqur edi:
— Ey yigit, sen bu yerga tasodifan kelgan emassan. Nima izlayapsan?
Bahrom hayrat bilan javob berdi:
— Men bu ko‘lning sirini bilishni istayman. Nega uning suvi shunchalik tinniq? Nega hech kim tubiga yetolmaydi?
Chol yengil jilmayib dedi:
— Haqiqiy sir – uni ochishga intilganlarning qalbidadir. Agar sen haqiqatni istasang, yuragingga nazar sol.
Shu onda Bahromning yuragi qattiq urib ketdi. Ko‘z oldida bolaligidan beri bosib o‘tgan yo‘llari gavdalandi: qilgan xatolari, afsuslari, shuningdek, to‘g‘ri va pok niyatlari ham.
Chol yana davom etdi:
— Bu ko‘l har kimga o‘z haqiqatini ochadi. Kimki pok niyat bilan kelsa, o‘z ichki go‘zalligini ko‘radi. Lekin kimda yurak g‘ubori bo‘lsa, u bu ko‘lda faqat qorong‘ulikni topadi.
Bahrom asta suvga qaradi. Unda endi tog‘larning soyasi emas, o‘zining aksini ko‘rdi – ammo bu oddiy aks emas edi. Uning ko‘zlarida yangi umid, qalbida esa misli ko‘rilmagan tiniqlik bor edi.
Bahrom ortga qaytdi. Endi u faqat ko‘l haqida emas, hayot haqidagi eng muhim haqiqatni ham tushunib yetgandi: inson qalbi qanchalik toza bo‘lsa, uning ko‘rinishi ham shunchalik yorug‘ bo‘ladi.