Samarqandning eski bozorlaridan birida, qadimiy buyumlar sotiladigan bir do‘kon bor edi. Bu do‘kon egasi – chol Darvesh bobo juda sirli odam edi. Uning rastasida qadimiy tangalar, eski gilamlar va g‘alati naqshli idishlar joylashgan edi. Lekin bular orasida bitta buyum barchadan ajralib turardi – bu kichik, ammo hayratlanarli darajada go‘zal qumsoat edi.
Javohir ismli yigitcha bozorga har hafta kelar va do‘kondagi qiziqarli narsalarni ko‘rib chiqardi. Ammo har safar ko‘zi aynan o‘sha qumsoatga tushardi. U mayin oltin rangda tovlanar, ichidagi qumlari xuddi yulduz changidek yaltirardi.
— Bu oddiy qumsoat emas, — dedi Darvesh bobo, Javohirning unga tikilib qolganini ko‘rib.
— Unda qanday sir bor? — so‘radi Javohir.
Chol iljayib, qumsoatni Javohirning qo‘liga berdi.
— Uni teskari qilib aylantir, lekin shuni unutma: faqat bir marta!
Javohir qumsoatni asta-sekin aylantirdi. Shu onda atrof o‘zgarib ketdi. Do‘kon devorlari g‘oyib bo‘ldi, bozorning shovqini esa asta-sekin jimjitlikka aylandi.
U o‘zini mutlaqo boshqa joyda – qadimiy Samarqand ko‘chalarida topdi. Ammo bu bugungi Samarqand emas edi. Ko‘chalarda ot aravalari yuribdi, odamlar esa uzun ipak liboslarda. Savdogarlar xuddi qadimda bo‘lgani kabi bozor oldida qizg‘in savdo qilishmoqda.
— Men o‘tmishga tushdimmi?! — dedi u hayrat bilan.
Javohir atrofga qarab, Registon maydoniga yaqinlashdi. Lekin eng ajablanarlisi – u bu joyni avvalgidan boshqacha ko‘rardi. Masalan, bir binoning o‘rnida hozir katta bir bog‘ bor edi, lekin bugungi kunda u yerda hech qanday bog‘ yo‘q edi.
U shoshib qumsoatga qaradi. Ichidagi qum tobora kamayib borardi!
— Men hozir qaytmasam, abadiy shu yerda qolaman! — dedi u vahima bilan.
Javohir qumsoatni yana aylantirishga urindi, lekin u harakatsiz edi. U Darvesh boboning so‘zlarini esladi: “Faqat bir marta!”
Endi u faqat bitta yo‘l bilan qutulishi mumkin edi – o‘tmish sirlari orasidan o‘z yo‘lini topishi kerak edi…